Τί είναι ημικρανία;
Η ημικρανία είναι μία μορφή κεφαλαλγίας, η οποία εμφανίζεται κατά επεισόδια που διαρκούν ώρες ή μέρες και επιμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής του ασθενούς. Πρόκειται για ένα νευρολογικό σύνδρομό που πέραν της κεφαλαλγίας συνοδεύεται από ποικίλα νευρολογικά συμπτώματα. Ο πόνος της ημικρανίας τυπικά εντοπίζεται ετερόπλευρα, στο ήμισυ της κεφαλής, έχει σφυγμώδη χαρακτήρα και κατά κανόνα συνοδεύεται από ναυτία και έμετο ή και ευαισθησία στο φως και το θόρυβο. Η ένταση του πόνου είναι μέτρια ή μεγάλη και συχνά ο πόνος επιδεινώνεται με τη σωματική δραστηριότητα.
Σύμφωνα με την ταξινόμηση της Κεφαλαλγίας της Διεθνούς Εταιρείας Κεφαλαλγίας θα πρέπει να πληρούνται τα ακόλουθα κριτήρια:
- Να έχουν προηγηθεί πριν την επιβεβαίωση της διάγνωσης τουλάχιστον πέντε επεισόδια Κεφαλαλγίας διάρκειας από 4 ώρες έως 3 ημέρες.
- Επί πλέον, να υπάρχουν τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
- Ετερόπλευρη εντόπιση του πόνου.
- Σφυγμώδης χαρακτήρας του πόνου (κτυπάει σαν σφυγμός)
- Μέτρια ή μεγάλη Ένταση του πόνου.
- Επιδείνωση του πόνου με τη σωματική δραστηριότητα.
- Η Κεφαλαλγία να συνοδεύεται από ναυτία και έμετο ή και ευαισθησία στο φως, το θόρυβο και φυσικά,
- Δε θα πρέπει να υπάρχει άλλη παθολογική κατάσταση με οργανικό υπόστρωμα.
Πόσο συχνή είναι η ημικρανία;
Η Κεφαλαλγία γενικότερα (μια μορφή της οποίας είναι και η ημικρανία) είναι το συχνότερο σύμπτωμα που περιγράφεται στο γενικό πληθυσμό των ενηλίκων με συχνότητα 80% μεταξύ ενηλίκων γυναικών και 70% μεταξύ των ανδρών.
Η ημικρανία αποτελεί τη δεύτερη συχνότερη μορφή κεφαλαλγίας, μετά την κεφαλαλγία τάσης. Υπολογίζεται ότι ένα ποσοστό 15-30% του πληθυσμού, θα εμφανίσει σε κάποια στιγμή της ζωής του ημικρανία.
Επεισόδια ημικρανίας συχνότερα ξεκινούν κατά την περίοδο της εφηβείας, ακολουθούν αυξητική πορείαμέχρι την 4η δεκαετία της ζωής και στη συνέχεις εμφανίζουν σταδιακή ύφεση.
Η ημικρανία εμφανίζει ιδιαίτερη προτίμηση στο γυναικείο φύλο (τρείς φορές συχνότερη στις γυναίκες από οτι στους άνδρες), γεγονός το οποίο πιοανότατα ωφείλεται σε ορμονικά αίτια.
Πρόκειται για μία πάθηση που συχνα οδηγεί σε κατάχρηση αναλγητικών και προκαλεί σημαντική αναπηρία με έκπτωση της επαγγελματικής και κοινωνικής λειτουργικότητας των ασθενών.
Πού οφείλεται η ημικρανία;
Η ημικρανία είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, με ένα συνδιασμό βιολογικών, γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων να συμβάλλουν στην εμφάνισή της, ενώ συχνά συμμετέχουν και ψυχολογικοί παράγοντες. Πρακτικά, ένας εγκέφαλός ο οποίος είναι γενετικά ευάλωτος, μόλις εκτεθεί σε μία σειρά περιβαλλοντικών ερεθισμάτων εμφανίζει λειτουργικές κυρίως μεταβολες, οι οποίες ερμηνεύουν τόσο τον πόνο, όσο και τα υπόλοιπα ημικρανικά συμπτώματα.
Ο ρόλος της γενετικής:
Στα 2/3 των περιπτώσεων, ιδιαίτερα όταν εμφανίζεται ημικρανία με αύρα, υπάρχει κληρονομική προδιάθεση για την εμφάνιση ημικρανίας, με την ένοια οτι κληρονομείται ένας αριθμός συγκεκριμένων παραλλαγών των γονιδίων τα οποία αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ημικρανιας από μικρό σε ένα μεγάλο σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Αντίθετα, αρκετά σπάνιες είναι κληρονομικές μονογονιδιακές διαταραχές, όπως η οικογενής ημιπληγική ημικρανία και το σύνδρομο CADASIL ή εγκεφαλική αυτοσωμική επικρατής αρτηριοπάθεια.
Πώς ταξινομούνται οι ημικρανίες;
Οι ημικρανίες χωρίζονται επτά υποκατηγορίες :
- Ημικρανία χωρίς αύρα, ή «κοινή ημικρανία»,
- Ημικρανία με αύρα, ή «κλασσική ημικρανία»,
- Περιοδικά σύνδρομα παιδικής ηλικίας, που είναι συνήθως πρόδρομοι της ημικρανίας και περιλαμβάνουν το σύνδρομο κυκλικών εμετών, την κοιλιακή ημικρανία και τον καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο της παιδικής ηλικίας .
- Ημικρανία αμφιβληστροειδούς περιλαμβάνει κεφαλαλγίες ημικρανίας που συνοδεύονται από οπτικές διαταραχές ή ακόμα προσωρινή τύφλωση στο ένα μάτι.
- Οι επιπλοκές της ημικρανίας περιγράφουν κεφαλαλγίες ημικρανίας και /ή αύρες που είναι ασυνήθιστα μεγάλες ή ασυνήθιστα συχνές, ή συνδέονται με κρίση ή αλλοίωση του εγκεφάλου.
- Η πιθανή ημικρανία περιγράφει συνθήκες που έχουν μερικά χαρακτηριστικά των ημικρανιών, χωρίς να πληρούνται διαγνωστικά τα κριτήρια της
- Η χρόνια ημικρανία είναι μία επιπλοκή ημικρανιών και είναι μία κεφαλαλγία που πληροί τα διαγνωστικά κριτήρια για την κεφαλαλγία ημικρανίας και συμβαίνει για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο ή ίσο με 15 ημέρες το μήνα για περισσότερο από 3 μήνες.
Ποιοί είναι οι εκλυτικοί παράγοντες της ημικρανίας;
Υπάρχουν ποικίλοι παράγοντες, διαφορετικοί για κάθε ασθενή, οι οποίοι πυροδοτούν σε μεγάλο βαθμό την κρίση της ημικρανίας. Τέτοιοι παράγοντες είναι:
- το stress, το οποία θεωρείται ο κύριος παράγοντας πρόκλησης της ημικρανικής κρίσης.
- οι ορμονικές μεταβολές και συγκεκριμένα η πτώση του επιπέδου των οιστρογόνων στις γυναίκες. Πολλές γυναίκες εμφανίζουν ημικρανία με την έναρξη της εμμήνου ρύσης. Επίσης οι ημικρανίες δύνανται να επιδεινωθούν λόγω λήψης ορμονικής θεραπείας υποκατάστασης ή από την λήψη αντισυλληπτικών.
- Αλλαγές στην καθημερινή ρουτίνα. Είναι συχνό το παράδοξο φαινόμενο της εμφάνισης ημικρανίας κατά τις ημέρες του σαββατοκύριακου ή των αργιών (weekend migraine) παρόλου που τα επίπεδα stress είναι μειωμένα , γεγονός που ερμηνεύεται από αλλαγές στις συνήθειες της καθημερινότητας (ωράρια ύπνου, λήψη καφε κ.α.).
- διατροφικοί παράγοντες: τροφές που περιέχουν ασπαρτάμη, ορισμένα τυριά, το κόκκινο κρασί, και η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας ροφημάτων που περιέχον καφεϊνη, αναφέρονται συχνά ως εκλυτιτικοί παράγοντες μιας ημικρανικής κρίσης. Επίσης, η νηστεία ή η μη λήψη τροφής κατά την προγραμματισμένη ώρα έχει ενοχοποιηθεί.
- αισθητηριακά ερεθίσματα: έντονα φώτα, θόρυβοι, οσμές.
- περιβαλλοντικές μεταβολές: το υψηλό υψόμετρο, οι απότομες αλλαγές της θερμοκρασίας ή της ατμοσφαιρικής πίεσης μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση ημικρανικής κρίσης.
- σωματική δραστηριότητα: έντονη σωματική άσκηση, σεξουαλική πράξη.
- φάρμακα: αντισυλληπτικά, ορμονική θεραπεία υποκατάστασης, αγγειοδιασταλτικά.
Ποιά είναι τα συμπτώματα της ημικρανίας;
Οι ημικρανίες συνήθως παρουσιάζονται ως υποτροπιάζουσες και έντονες καφαλαλγίες οι οποίες αυτοπεριορίζονται.
Σε ένα τυπικό επεισόδιο ημικρανίας συναντούμε τις τέσσερεις παρακάτω φάσεις, χωρίς να είναι απαραίτητο να εμφανίζονται όλες κάθε φορά:
- Πρόδρομη φάση, με συμπτώματα τα οποία εμφανίζονται ώρες ή ημέρες πριν από την κεφαλαλγία
- Φάση της αύρας, η οποία προηγείται του πονοκεφάλου.
- Φάση της κεφαλαλγίας, επίσης γνωστή ως φάση του πονοκεφάλου
- Φάση της ανάρρωσης, με συμπτώματα που παρουσιάζονται μετά το τέλος μιας κρίσης ημικρανίας.
Η ένταση του πόνου, η διάρκεια αλλά και η συχνότητα της κρίσης ποικίλλουν.[5] Μια ημικρανία που διαρκεί περισσότερο από 72 ώρες ονομάζεται χρόνια ημικρανία
Περίπου 15-30 % των ατόμων με ημικρανίες παρουσιάζουν αύρα και όσοι παρουσιάζουν σύμπτωμα αύρας πολύ συχνά έχουν ημικρανίες και χωρίς το σύμπτωμα αυτό
Πρόδρομη φάση
Παρουσιάζεται στο 60% των ασθενών με ημικρανία και προηγείται της φάσης της καφαλαλγίας κατά 24-48 ώρες. Στη φάση αυτή εμφανίζονται ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα:
- Μεταβολές της διάθεσης
- Συχνά χασμουρητά
- Ευερεθιστότητα
- Έντονη επιθυμία για ορισμένα τρόφιμα
- Αίσθημα τάσης στον αυχένα
- Δυσκοιλιότητα ή διάρροια
- Ευαισθησία σε οσμές ή θορύβους
Φάση της αύρας
Η φάση αυτή χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση εστιακής νευρολογικής συμπτωματολογίας, εμφανίζεται στο 10-30% των πασχόντων και παρατηρείται πριν ή και κατά τη διάρκεια της κεφαλαλγίας. Εμφανίζεται σταδιακά μέσα σε λίγα λεπτά και διαρκεί μέχρι 1 ώρα. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι οπτικά, κινητικά ή αισθητικά.
Η αύρα ωφείλεται σε ένα φαινόμενο που ονομάζεται μετακινούμενη φλοιώδης καταστολή, δηλαδή ένα ηλεκτρικό φαινόμενο κατά το οποίο ένα ηλεκτρικό κύμα μετακινείται στο φλοιό του εγκεφάλου, προκαλώντας παροδική δυσλειτουργία των περιοχών που προσβάλλει.
Οπτική αύρα
Η οπτική αύρα είναι η πιο συχνή μορφή και παρουσιάζεται στο 98% των ατόμων με αύρες. Συχνότερα εμφανίζεται με τη μορφή σπινθηροβόλων σκοτωμάτων (λάμψεις που αναβοσβηνουν), τα οποία σταδιακά επεκτείνονται προς την περιφέρεια του οπτικού πεδίου, υπό μορφή τεθλασμένων γραμών (ζικ-ζακ). Μερικοί άνθρωποι χάνουν μόνο ένα μέρος του οπτικού τους πεδίου, ενώ άλλοι παρουσιάζουν θόλωση της όρασης.
Αισθητική αύρα
Η αισθητική αύρα είναι το δεύτερο πιο συχνό σύμπτωμα και παρουσιάζεται στο 30-40% των ατόμων με αύρα. Συχνότερα εμφανίζεται με τη μορφή αιμωδιών που ξεκινούν από τη μία πλευρά του σώματος και συχνά επεκτείνονται στο άλλο μισό του σώματος.
Άλλα συμπτώματα αύρας μπορεί να είναι: διαταραχές ομιλίας ή γλωσσικές διαταραχές, ίλιγγος και, λιγότερο συχνά, κινητικά προβλήματα. Η αύρα σπάνια εμφανίζεται χωρίς να ακολουθεί κεφαλαλγία και σε αυτήν την περίπτωση είναι γνωστή ως σιωπηλή ημικρανία.
Φάση της κεφαλαλγίας
Συνήθως, ο πονοκέφαλος της ημικρανίας είναι ετερόπλευρος, όμως σε ποσοστό μεγαλύτερο από 40% ο πόνος μπορεί να είναι αμφοτερόπλευρος, ιδιαίτερα σε όσους έχουν ημικρανίες χωρίς αύρα.
Έχει σφυγμώδη χαρακτήρα και μέτρια έως μεγάλη ένταση. Τις περισσότερες φορές εμφανίζεται σταδιακά και επιδεινώνεται με τη φυσική δραστηριότητα.
Ο πόνος συνήθως διαρκεί από 4 έως 72 ώρες και ο ημικρανικές κρίσεις εμφανίζονται κατά μέσο όρο μία φορά το μήνα.
Ο πόνος συχνά συνοδεύεται από ναυτία, έμετο, ευαισθησία στο φως και ευαισθησία σε οσμές. Η ναυτία εμφανίζεται σχεδόν στο 90% των περιπτώσεων, ενώ ο έμετος περίπου στο 30%.
Άλλα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν: θολή όραση, ρινική συμφόρηση, διάρροια, συχνουρία, ωχρότητα ή εφίδρωση.
Πολλοί από τους ασθενείς χαρακτηριστικά προτιμούν να ηρεμούν σε ένα σκοτεινό και ήσυχο δωμάτιο, μέχρι την ύφεση των συμπτωμάτων της ημικρανίας.
Φάση ανάρρωσης
Τα συμπτώματα της ημικρανίας μπορεί να διαρκέσουν για μερικές ημέρες μετά τη λήξη της κύριας κεφαλαλγίας. Μετά την ύφεση της κεφαλαλγίας ενδλεχεται να εμφανιστεί δυσκολία στη συγκέντρωση, αίσθημα κόπωσης και συναισθηματικές μεταβολές.
Πώς αντιμετωπίζεται η ημικρανία;
Υπάρχουν πολλές διαθέσιμες επιλογές για την αντιμετώπιση της οξείας ημικρανικής κρίσης, αλλά σε κάθε περίπτωση, πρέπει να προηγείται αξιολόγηση του ασθενούς από το Νευρολόγο, προκειμένου να γίνει ένα θεραπευτικό πλάνο, εξατομικευμένο για τον κάθε ασθενή και να αποφευχθεί κατάχρηση αναλγητικών και άλλων φαρμάκων που είναι συχνή σε αυτές τις περιπτώσεις. Στην της οξείας αντιμετώπισης περίπτωση αυτή χορηγούνται φάρμακα κατά τη διάρκεια του πονοκεφάλου, με στόχο την ύφεση της συμπτωματολογίας, ενώ κατά περίπτωση μπορεί να συσταθει η καθημερινή λήψη προληπτικής φαρμακευτικής αγωγής, με στόχο τη μείωση της συχνότητας εμφάνισης μεμονωμένων ημικρανικών επεισοδίων.
Οξεία αντιμετώπιση ημικρανικής κρίσης
Η επιλογή του κατάληλου φαρμάκου γίνεται ανάλογα με τους χαρακτήρες της ημικρανίας και χρησιμοποιούνται αναλγητικά ως μονοθεραπεία ή σε συνδιασμό με αντιεμετικά φάρμακα. Γενικά θα πρέπει να αποφεύγεται η άσκοπη λήψη φαρμάκων καθώς μπορεί να οδηγήσει σε κεφαλαλγία από κατάχρηση φαρμάκων, κατά την οποία οι πονοκέφαλοι γίνονται πιο σοβαροί και πιο συχνοί. Μια λελογισμένη χρήση θεωρείται αυτή που γίνεται κατά μέσο όρο 2 φορές την εβδομάδα.
Αναλγητικά
Τα αναλγητικά είναι αποτελεσματικά στις περισσότερες περιπτώσεις, οχι όμως σε έντονες κρίσεις ημικρανίας. Τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα φάρμακα αυτής της κατηγορίας είναι η παρακεταμόλη και απο την ομάδα των ΜΣΑΦ (μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη) η ιβουπροφαίνη και η δικλοφενάκη.
Τριπτάνες
Οι τριπτάνες θεωρούνται τα αποτελεσματικότερα φάρμακα για την αντιμετώπιση των μετρίων και σοβαρών κρίσεων ημικρανίας αλλά και αυτών με ηπιότερα συμπτώματα που δεν υφίενται με συνήθη αναλγητικά.
Υπάρχουν αρκετά διαθέσιμες δραστικές ουσίες αυτή της κατηγορίας (σουματριπτάνη, ριζατριπτάνη, ναρατριπτάνη, ζολμιτριπτάνη, ελετριπτάνηαλμοτριπτάνη) οι οποίες έχουν μικρές διαφορές μεταξύ τους, συχνά όμως ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται σε μία ουσία ωφελούνται από μια άλλη.
Διατίθενται σε διάφορες μορφές όπως από του στόματος, ενέσιμη μορφή, ρινικό εκνέφωμα και δισκία διαλυόμενα στο στόμα.
Μπορεί να εμφανιστούν ήπιες παρενέγειες.
Δε συστήνεται η χορήγησή τους σε άτομα με καρδιαγγειακά νοσήματα.
Συστήνεται η χορήγηση με προσοχή, σε άτομα που λαμβάνουν φάρμακα που αυξάνουν τη διαθεσιμότητα της σεροτονίνης (π.χ. αντικαταθλιπτικά) καθώς υπάρχει σχετικός κίνδυνος εμφάνισης σεροτονινεργικού συνδρόμου.
Εργοταμίνες
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η εργοταμίνη και η διυδροεργοταμίνη.
Είναι παλαιότερα φάρμακα από τις τριπτάνες, θεωρούνται λιγότερο αποτελεσματικά από τις τελευταίες, ενώ εμφανίζουν περισσότερες αναπιθύμητες ενέργειες.
Πλέον, χρησιμοποιούνται σε περιορισμένες μόνο περιπτώσεις ημικρανίας.
Προληπτική φαρμακευτική αγωγή
Πρόκειται για αγωγή που λαμβάνεται συστηματικά με στόχο τη μείωση της έντασης και της συχνότητας εμφάνισης μεμονωμένων ημικρανικών επεισοδίων. Η εν λόγω αγωγή συστήνεται σε ασθενείς με συχνά επεισόδια ημικρανίας (τουλάχιστον 4 φορές το μήνα), η με επεισόδια που δεν αντιμετωπίζονται με αναλγητικά. Λαμβάνεται καθημαρινά για 6-9 μήνες και στη συνέχεια επιχειρείται σταδιακή διακόπή.
Σκευάσματα που χρησιμοποιούνται για την πρόληψη ημικρανιών είναι οι β-αποκλειστές (προπρανολόλη, ατενολόλη), αντιεπιληπτικά φάρμακα (τοπιραμάτη), η φλουναριζίνη, αντικαταθλιπτικά (αμιτριπτυλίνη, βενλαφαξίνη). Τέλος, έχουν λάβει έγκριση φάρμακα που ανήκουν στην κατηγορία των μονοκλωνικών αντισωμάτων, τα οποία λόγω του υψηλού κόστους χρησιμοποιούνται σε συγκεκριμένες μόνο περιπτώσεις.